De eilandjesregel – beoordeel pionstructuren in één oogopslag

De eilandjesregel

Wat is de eilandjesregel? In het begin van de partij is de pionstructuur van beide kleuren intact. Alle pionnen staan keurig op een rijtje, en er zijn geen gaten te vinden. Na verloop van tijd verandert dit. Door slagzetten verdwijnen pionnen van het bord. En soms kunnen pionnen van de ene lijn naar de andere lijn stappen. Dit heeft gevolgen voor de pionstructuur, want ineens kunnen allerlei gaten ontstaan.

De eilandjesregel verwijst naar het idee dat een groep pionnen die elkaar ondersteunen, sterker staat dan pionnen die los staan. Een "eiland" is een groep pionnen die direct verbonden zijn met elkaar. Dat wil zeggen: pionnen die op aangrenzende lijnen staan en elkaar daardoor kunnen verdedigen. Het aantal pionnen-eilanden is belangrijk omdat het een indicatie geeft van de sterkte of zwakte van de pionstructuur. Hoe minder eilanden, hoe sterker je pionstructuur in de meeste gevallen is. Hierbij gaan we er natuurlijk wel vanuit dat beide spelers evenveel pionnen hebben.

Anatoli Karpov

De Russische oud-wereldkampioen Anatoli Karpov maakte furore door zijn positionele, strategische benadering. In tegenstelling tot zijn grote rivaal Kasparov, stond Karpov niet bekend om een spectaculaire aanvalsstijl. Het spel van Karpov was subtieler. Vaak slaagde hij erin om kleine voordeeltjes uit te buiten, en hij excelleerde in het eindspel. Als geen ander kon Karpov verzwakkingen in de pionstructuur van de tegenstander uitbuiten. Laten we eens kijken naar het volgende diagram.

De witspeler heeft de opening niet goed gespeeld. Door teveel paardsprongen te maken heeft wit waardevolle tijd verloren. De zwarte loper van Karpov staat nu aangevallen door het paard, maar dat is geen enkel probleem. Karpov besluit namelijk om vrijwillig zijn loper voor het paard te ruilen, om daarmee de witte structuur te verzwakken.

Na de ruil heeft wit een dubbele c-pion gekregen. Dit heeft desastreuze gevolgen voor de witte structuur. Waar zwart beschikking heeft over twee zuivere pionnen-eilanden (a-b & d-h), heeft wit nu drie beschadigde eilanden (a & c & e-h). Met name de dubbele c-pionnen zijn kwetsbaar. Ze zijn geïsoleerd van de rest van de witte pionnen, en kunnen dus niet door andere witte pionnen worden verdedigd. Oké, ze staan op dit moment nog niet aangevallen, maar dat kan in de toekomst veranderen. De kwetsbaarheid van deze dubbele geïsoleerde c-pionnen wordt ook wel een statische zwakte genoemd. Het is namelijk een zwakte die langdurig is en niet zomaar verdwijnt. Hoe gaat Karpov deze zwakte uitbuiten?

Elf zetten later staat het zo. Karpov heeft zojuist zijn loper naar veld a6 gespeeld. Daardoor is wit opeens enorm in de problemen. Liefst drie aanvallers staan gericht op de kwetsbare c-pion en wit kan maximaal twee verdedigers mobiliseren. De pion is ten dode opgeschreven en Karpov tikte zijn materiële voordeel in het vervolg overtuigend uit.