De Mechanische Turk

NickMaatman19 september 2023|Leestijd 3 min.

Tegenwoordig maken de beste schakers ter wereld weinig kans tegen computers. Schaakcomputers beschikken over enorme rekenkracht, waardoor ze in zeer korte tijd ontelbare schaakstellingen kunnen analyseren. Toch was deze ontwikkeling lang niet zo vanzelfsprekend als het nu lijkt. In de beginjaren vlak na 1950 verliep de vooruitgang moeizaam. Zelfs beginnende schakers konden de computers vaak al verslaan. Het keerpunt in de strijd tussen mens en machine vond plaats 26 jaar geleden, toen de toenmalige wereldkampioen Garry Kasparov het opnam tegen de schaakcomputer Deep Blue. In een spannende match werd Kasparov met 3½ - 2½ verslagen door de computer.

Toch was de mensheid al veel eerder bezig met het bouwen van schaakcomputers. Het verhaal van de allereerste schaakmachine is buitengewoon interessant. In het jaar 1770 gingen er plotseling geruchten rond in Europa over een schaakmachine die mensen kon verslaan. Dit riep vragen op, aangezien computers in die tijd nog niet bestonden. Deze machine werd de "Mechanische Turk" genoemd. De Turk was een apparaat dat bestond uit een schaakbord bovenop een kastje, en het werd bediend door een levensgrote pop gekleed in typische Oosterse kledij.

De Mechanische Turk reisde door heel Europa en maakte zelfs de oversteek naar Noord-Amerika. In veel verschillende locaties nam de mens het tegen de Turk op. Het bleek echter dat de mens weinig succes had; de machine was enorm sterk en won bijna al zijn partijen. Zelfs de beroemde Franse bevelhebber Napoleon ging tegen de Mechanische Turk ten onder. Veel mensen waren wantrouwend – zij geloofden helemaal niet dat een machine van de mens kon winnen. Voordat een partij begon werd daarom demonstratief het kastje geopend om te laten zien dat er geen mens in de machine verstopt zat. 

Hoe kon het nou dat er een schaakmachine bestond die zo sterk kon spelen? In werkelijkheid bleek dat er toch genoeg ruimte was voor een sterke kleine schaker. Het was een soort goocheltruc! Ondanks de misleiding, was de Mechanische Turk wel een zeer vernuftige machine. Het schaakbord dat zich op het kastje bevond was magnetisch, zodat de bestuurder op de hoogte kon worden gebracht van de gespeelde zetten. De Mechanische Turk had zelf een innovatieve arm die met grote precisie de zetten kon uitvoeren. 

Het duurde tientallen jaren voordat het mysterie werd ontrafeld. In 1854 werd de Mechanische Turk verplaatst naar een museum. Daar ging de machine uiteindelijk in vlammen op, nadat in het museum een brand ontstond.

Wil jij weten hoe de Mechanische Turk er ongeveer uit zag? Hieronder staat een filmpje waarin beelden van de machine te zien zijn. In het filmpje wordt ook uitgebreid uitgelegd hoe de machine precies werkte.