Deep level learning: begrip versus geheugen

Hoogbegaafde kinderen hebben een voorkeur voor begrijpend leren, ook wel deep level learning genoemd. Het kost hen minder moeite om het systeem achter de dingen te achterhalen dan om iets uit je hoofd te leren. Daar is op zich niets mis mee, maar vaak hebben slimme kinderen daardoor moeite met automatiseren.

Het leren van de tafels van vermenigvuldiging is hiervan een mooi voorbeeld. Veel hoogbegaafde kinderen kunnen zó snel rekenen, dat ze net zo snel het antwoord weten als klasgenoten die de tafels met veel moeite in hun hoofd hebben moeten stampen.

Begrijpend leren heeft als voordeel dat het intrinsieke leermotivatie ontwikkelt. Het levert – zeker voor hoogbegaafden – veel meer voldoening op dan de tegenhanger ‘reproducief leren’ (dom uit je hoofd leren). Toch is automatiseren ook een belangrijke vaardigheid.

Want op een gegeven moment lopen hoogbegaafde kinderen met uitsluitend begrijpend leren toch vaak tegen problemen aan. Als de sommen in groep 7 en 8 moeilijker worden en het werkgeheugen zwaarder wordt belast bij het uitrekenen van de uitkomst, is het toch wel erg handig als je de tafels hebt geautomatiseerd. En als je in de brugklas voor het proefwerk 150 Duitse woordjes moet kennen, kom je ook niet ver met begrijpend leren.

Automatiseren kun je leren

Het is daarom verstandig om hoogbegaafde kinderen al op jonge leeftijd te trainen in het gebruik van hun geheugen en in automatiseren. Een leuke spelvorm voor de tafels is bijvoorbeeld om met een bal te gooien. Voor een complexe handeling als een bal vangen, heb je je bewuste denkvermogen nodig. Dit bewuste denkvermogen kan maar één ding tegelijkertijd doen. Als een kind bezig is een bal te vangen, heeft het denkvermogen niet voldoende ruimte ook nog een supersnel het antwoord op de tafelsom uit te rekenen. Dat brengt het automatische proces op gang.

Schaken dwingt automatiseringsprocessen af

Uit onderzoek blijkt schaken een ontzettend effectief middel om een sterk geheugen te ontwikkelen en om automatiseringprocessen af te dwingen. Dit begint al met het aanleren van de loop van de stukken: eerst moet je bij elke paardensprong heel bewust nadenken (het paard springt een L-vorm, of: het paard gaat altijd van een wit veld naar een zwart veld), na een tijdje – en veel oefenen met gerichte spelletjes - gaat dit volledig automatisch, waardoor het werkgeheugen meer ruimte heeft om over andere dingen na te denken.

Automatiseren gaat bij schaken bijna eindeloos door. Hoe verder je komt qua schaakniveau, hoe meer combinatiemogelijkheden je in je geheugen opslaat en automatisch kunt oproepen. Na minstens tien jaar spelen, herkennen schaakgrootmeesters tot honderdduizend stellingspatronen op het schaakbord, waarop ze razendsnel en bijna intuïtief kunnen reageren. Zo ver komen de meeste kinderen natuurlijk lang niet, maar dat schaken zowel het onthouden als de terughaalfuncties van het geheugen stimuleert staat wel vast.

Procedureel en semantisch geheugen

Extra winst voor het geheugen is dat je bij schaken twee belangrijke functies van het langetermijngeheugen gebruikt: het procedureel geheugen, dat dat aangeeft hoe de dingen gedaan worden en het semantisch geheugen, dat aangeeft hoe de dingen in elkaar passen of hoe ze zich tot elkaar verhouden.

Elk schaakstuk heeft een andere rol in het spel; de koning en de dame zijn de belangrijkste stukken, maar hoe ze lopen en hoe je ze kunt gebruiken om te winnen verschilt enorm. Door de interactie tussen deze twee geheugenfuncties ontwikkelen kinderen de bouwstenen van complexe cognitieve vaardigheden. Die leiden tot een groter concentratie- en focusvermogen, waardoor kinderen informatie uiteindelijk beter onthouden.