Beter op school door schaken

Schaken op school heeft een positieve invloed op de schoolprestaties van kinderen. Ze worden beter in kritisch denken en scoren hoger op 21^e-eeuwse vaardigheden dan leeftijdgenoten die geen schaken krijgen op  school. Ook krijgt hun zelfvertrouwen een boost. Vooral basisschoolleerlingen profiteren sterk van leren schaken. Dit blijkt uit een grootschalig, meerjarig onderzoek in Alabama (VS). 

Het onderzoek van de Universiteit van Alabama loopt vijf jaar. De onderzoekers volgen 1200 leerlingen van 9 tot en met 15 jaar die op school leren schaken en zetten hun prestaties af tegen een controlegroep die niet schaakt. Nu de eerste drie jaar van de onderzoeksperiode achter de rug zijn, zien de wetenschappers duidelijk het positieve effect van leren schaken op school, zo blijkt uit het rapport dat onlangs verscheen. Vooral de door leraren en leerlingen zelf opgemerkte positieve effecten van schaken zijn spectaculair te noemen. Daarover verderop in dit artikel meer.

GRATIS E-BOOK
Schaken en executieve vaardigheden ontwikkelen

Ja, ik wil het e-book!

De kinderen in het onderzoek krijgen op school 1 à 2 uur per week schaakles. Bovendien wordt schaken op de deelnemende scholen zo veel mogelijk geïntegreerd in alle andere vakken, van rekenen en taal tot aardrijkskunde en zelfs gymnastiek. De leerkrachten, die zelf niet of nauwelijks of kunnen schaken maar zich de basis eigen maken, gebruiken ‘schaakdenken’ om de leerlingen te helpen bij het ontwikkelen van executieve functies en kritisch denken.

Beter in kritisch denken door schaken

Bij kritisch denken, ook wel wetenschappelijk denken genoemd, gaat het om het kunnen formuleren van een eigen, onderbouwde visie of mening en te oordelen op grond van logische principes. Dit doet een beroep op vaardigheden als interpreteren, analyseren en synthetiseren van informatie.

Kritisch denken is een essentiële vaardigheid voor het onderzoeken en beoordelen van informatie, het bepalen van standpunten en het nemen van weloverwogen beslissingen. Het wordt beschouwd als een van de belangrijkste vaardigheden die kinderen moeten ontwikkelen, maar is tegelijkertijd een van de moeilijkste dingen om aan te leren.

Dat schaken hiervoor als goed middel kan worden ingezet, blijkt duidelijk uit de prestaties van de leerlingen in Alabama. De onderzoeker testten hun kritische denkvaardigheden met de bekende Cornell Critical Thinking Test. Kinderen die schaken scoorden beduidend beter op de test dan niet-schakende kinderen.

Opvallend is wel dat dit eigenlijk alleen geldt voor de leerlingen in grade 4 tot en met grade 6; dat zijn klassen die overeenkomen met de Nederlandse groep 6 tot en met 8. Voor kinderen van middelbareschoolleeftijd lijkt schaken niet zo veel effect te hebben op het ontwikkelen van kritische denkvaardigheden.

De schakende kinderen doen het in alle 21e-eeuwse vaardigheden beter dan de niet-schakende kinderen. Vooral bij betrokkenheid bij het leren, kritisch denken, strategisch denken, systeemdenken en probleem oplossen heeft schaken veel invloed op de ontwikkeling.

21^e-eeuwse vaardigheden

Kritisch denken behoort tot de zogenoemde 21e-eeuwse vaardigheden: sleutelvaardigheden die kinderen nodig hebben om zich in een snel veranderende toekomst te kunnen redden en blijven ontplooien. Daarbij draait het niet zo zeer om het vergaren van concrete kennis, maar meer om het je eigen maken van denkmethodes en leerstrategieën die je in staat stellen om nieuwe dingen te leren en toe te passen. Wereldwijd is het bijbrengen van 21^eeeuwse vaardigheden aan kinderen een belangrijke uitdaging waarvoor het onderwijs zich gesteld ziet.

Er zijn veel 21^e-eeuwse vaardigheden beschreven en elk land legt daarin zijn eigen accenten, waarin kritisch denken en probleem oplossen altijd een hoofdrol spelen. In het Nederlandse onderwijs wordt dit model gebruikt om de 21^e-eeuwe vaardigheden weer te geven:

Schaken herbergt in zijn specifieke karakter een groot aantal 21^e-eeuwse vaardigheden. Daarom gaat het schaakonderzoek in Alabama na hoe effectief schaken is als middel om de ‘vaardigheden van de toekomst’ op school te trainen.

De geteste 21^e-eeuwse vaardigheden in het schaakonderzoek zijn:

• Leerprestaties
• Kritische denken
• Strategisch denken
• Probleem oplossen
• Transdisciplinair denken
• Systeemdenken
• Algehele betrokkenheid
• Effectieve beslissings- en beoordelingsprocessen

De schakende kinderen bleken het in alle vaardigheden beter te doen dan de niet-schakende kinderen. Hun docenten constateerden dat de kinderen echt gegroeid waren. Vooral bij betrokkenheid bij het leren, kritisch denken, strategisch denken, systeemdenken en probleem oplossen had schaken veel invloed op de ontwikkeling.

De overgrote meerderheid van de leraren ziet dat de leerlingen enorm profiteren van het schaken, zowel op sociaal gebied (81%) als wat betreft leerprestaties (73%)

Leraren: schaken is de moeite waard om in te zetten

De leraren werd via een vragenlijst ook gevraagd hoe het schaken op het school hen bevalt en hoe goed het lukt om een tranfer te maken van schaken naar andere vakken als rekenen, taal, techniek, gym en les in de plusgroep. Ongeveer de helft van de leraren vindt het makkelijk om schaken op deze manier te intergreren in het totale onderwijsaanbod en de meererheid (64%) vindt het zeer de moeite waar om te doen. 

Meer dan de helft van de docenten (57%) heeft gemerkt dat de eigen instructie effectiever is geworden door steeds een link met schaken te leggen. De overgrote meerderheid van de leraren ziet bovendien dat de leerlingen enorm profiteren van het schaken, zowel op sociaal gebied (81%) als wat betreft leerprestaties (73%). 71% procent van de leraren vindt het dan ook leuk om schaken te gebruiken bij het lesgeven.

De lessen verlopen soepeler en de leerlingen letten beter op en doen beter mee.

Leerlingen socialer door schaken

Hoewel ze het soms een uitdaging vinden om schaken in te passen in hun drukke schema’s, ontdekken de leraren dat niet alleen hun leerlingen ervan profiteren, maar zij zelf ook: de lessen verlopen soepeler en de leerlingen letten beter op en doen beter mee. Het schaken maakt de leerlingen socialer en leert hen hoe je op een sportieve manier omgaat met winnen en verliezen.

Kinderen: schaken is goed voor mijn zelfvertrouwen

Ook de kinderen kregen in het onderzoek een vragenlijst over wat ze van schaken vinden en wat schaken met hen doet. Zo’n 85 procent van de leerlingen geeft aan schaken leuk te vinden, iets wat ook door hun leraren al was opgemerkt.

De kinderen geven aan dat ze door het schaken op allerlei gebieden beter zijn gaan presteren op school: