Met schaken maak je vrienden

Een paar jaar geleden hadden ze elkaar nog nooit ontmoet. Sommigen hadden zelfs nog nooit een schaakstuk aangeraakt, laat staan aan een schaaktoernooi meegedaan of schaakvrienden gemaakt. Het afgelopen weekeinde bivakkeerden ze samen in een kampeerboerderij op Schiermonnikoog. Zeventien kinderen tussen 9 en 15 jaar van vier verschillende schaakverenigingen uit Noord-Nederland, van Zwolle tot Ten Boer, hadden samen een topweekend.

Wie aan Schiermonnikoog denkt, denkt aan wadlopen, fietsen door de duinen, zeehondjes spotten vanaf de veerboot en warme chocolademelk drinken in een strandpaviljoen. Schaken hoort waarschijnlijk niet echt in dit rijtje thuis*. Tot afgelopen weekeinde. Met het eerste Lytje Willem jeugdschaaktoernooi op Schiermonnikoog liet het Waddeneiland zien óók een ideale schaaklocatie te zijn. (Lees hier het artikel dat Dagblad van het Noorden schreef over het toernooi.)

Toen het toernooi begin september op de kalender verscheen, borrelde bij schaakvereniging MSV in Meppel spontaan het plan op om er een schaakkamp omheen te organiseren. Maar de jeugdafdeling van MSV is weliswaar actief, maar niet zo groot dat je er een kampeerboerderij mee vult. Door ook kinderen van andere schaakverenigingen te vragen, werd dit probleem gemakkelijk opgelost. Zwolle, Ten Boer en Leek/Roden schoven aan.

En zo kwam het dat er een behoorlijk gemêleerde groep kinderen samen in een kampeerboerderij bivakkeerde. Ze kennen elkaar uitsluitend van de jeugdtoernooien in het Noorden, waaraan de meesten regelmatig (en sommigen zelfs wekelijks) meedoen. Verschillende leeftijden, verschillende woonplaatsen, beginnende schakers en sterke jeugdschakers. Kinderen met een normaal sociaal leven en veel vrienden, maar ook kinderen voor wie contact en vriendschap niet altijd even vanzelfsprekend zijn als voor anderen.

Waarom wil er nooit iemand met mij spelen?

Neem de 11-jarige Simon. De eerste twee jaar dat hij op de basisschool zat, had hij maar twee vragen voor zijn moeder: wanneer ga ik eigenlijk iets leren wat ik nog niet weet en waarom wil er nooit iemand met mij spelen? Voor beide problemen bleek ‘schaken’ de oplossing. Toen Simon naar groep 3 ging, trok zijn moeder bij de juf aan de bel. Die constateerde dat Simon met rekenen twee jaar voorliep op zijn klasgenoten en regelde een opa om hem op school schaakles te geven, zodat hij toch uitdaging kreeg.

Toen hij meedeed aan het basisscholentoernooi schaken in zijn woonplaats ging er een meisje uit groep 8 tegenover hem aan het bord zitten. Ze keek op hem neer en verkondigde stellig dat ze wel even van hem zou winnen. Niet dus. De kleine Simon veegde haar met verve van het bord. Dat gaf hem zo veel zelfvertrouwen dat hij bij de schaakclub wilde. “Ik wist niet wat ik hoorde”, herinnert zijn moeder zich. “We waren al een jaar bij allerlei verenigingen langs geweest, maar hij durfde nooit ergens lid te worden.” Drie weken na zijn eerste schaakles op de club, ging Simon ook op voetbal.

"Schaken heeft voor hem de omslag betekend", vertelt Simons moeder. Meegaan op een kamp was nog wel spannend, maar toch is hij nu mee naar Schier. Het afgelopen jaar heeft hij een leuke ‘schaaktoernooienvriendschap’ opgebouwd met een paar andere kinderen die mee zijn en al snel blijkt hij het ook met de rest van de groep prima te kunnen vinden. Zijn moeder, die mee is als begeleider, is zichtbaar geraakt. Zie hem eens genieten, haar zoon, die jongen die zich als kleuter jarenlang vertwijfeld afvroeg waarom niemand met hem wilde spelen. "Ik ben ontzettend blij dat hij vanaf groep 3 zijn draai heeft gevonden, daar heb ik me veel zorgen om gemaakt."

Aan het schaakbord is iedereen hetzelfde en wordt iedereen geaccepteerd.

Terwijl de kinderen in de slaapzalen nog wat liggen te keten, verwonderen de begeleiders van de vier schaakverenigingen zich over de samenstelling van de groep, over hoe gemakkelijk iedereen zijn draai weet te vinden en over hoe goed de onderlinge sfeer is. Er worden spelletjes gespeeld (natuurlijk zijn ook de schaakborden mee!), er wordt samen gekookt, gegeten en afgewassen. Er valt geen wanklank. “Ik zeg wel eens dat schakers allemaal vreemde gebakjes zijn”, zegt schaaktrainer Sibbele Bonthuis van MSV. “Ze vinden elkaar in het schaken. Aan het schaakbord is iedereen hetzelfde en wordt iedereen geaccepteerd.”

Het duidelijkste voorbeeld is Bart (niet zijn echte naam). Hij is 14 en beleeft de dingen op zijn eigen manier. Met een afwisselende schaakles doe je Bart geen plezier. Het liefst doet hij elke training precies hetzelfde. Zijn schaakprogressie is minimaal. Hij is zeker niet dom, maar in zijn hoofd werkt het anders dan bij anderen. Praten tegen een volwassene die hij vertrouwt, doet hij graag. Maar contact maken met andere kinderen is voor hem extreem moeilijk. Iemand aankijken lukt niet en namen blijven niet hangen. En toch wilde hij dolgraag mee naar dit schaakweekend.

Waar de andere kinderen elkaar al snel vinden in een potje schaken of praten over computerspelletjes, gaat Bart zijn eigen gang. Hij leest moppen op zijn telefoon. Hij slaat vliegen dood met een vliegenmepper en zit minutenlang stilletjes de geplette vliegenlijfjes te bestuderen.  Maar hij is ook de eerste die na de maaltijd opstaat en alle 24 borden begint af te ruimen. “Zo, dan hebben we dat maar vast weer gehad.” Geen van de kinderen kijkt vreemd op van Barts gedrag of zegt er iets over. Hij mag er zijn.

Tijdens het schaakweekend schuift Bart beetje bij beetje aan bij de groep. Eerst kijkt hij alleen, maar tijdens de laatste avond doet hij ook mee aan een kringspel, al is er van echt contact met andere kinderen geen sprake.

Aan het einde van het ontbijt van de laatste dag, neemt Bart een beslissing. Hij kauwt langdurig op zijn laatste hap brood, slikt door, drinkt zijn beker melk tot de laatste druppel leeg en veegt zijn beboterde handen zorgvuldig schoon aan zijn spijkerbroek. Dan haalt hij diep adem, stoot de jongen naast hem aan, heft zijn hoofd op en kijkt zijn buurman recht in de ogen. “Hoe oud ben jij”, vraagt hij. “Vijftien”, luidt het antwoord. “Ik ben veertien.” Met een tevreden zucht trekt Bart zich weer terug in zijn eigen wereldje.

 * Schaken en Schiermonnikoog

Schaken en Schiermonnikoog hebben wel degelijk iets met elkaar te maken! Het beroemde Hotel van der Werff, de locatie waar ook het jeugdtoernooi werd gehouden, was jarenlang het toneel van schaakpartijen op niveau. De eigenaar was een fervent schaker. En hij was niet de enige. Even verderop woonde de beroemde psycholoog en topschaker Adriaan de Groot (1914-2006), die in 1946  cum laude promoveerde op het proefschrift Het denken van den schaker: een experimenteel-psychologische studie. In dit proefschrift toonde De Groot (die tevens grondlegger is van de Cito-toets) aan dat het denkproces sterk afhankelijk is van voorafgegane ervaringen. Grootmeester zijn vooral zo goed doordat ze patronen herkennen uit eerdere situaties.