‘Wat nu, wat nu’, zei Pietje Cru

Hij bedacht geen schaakopeningen en was geen grootmeester. Het is zelfs de vraag of Jean-Charles Pichegru ooit heeft leren schaken. En toch is zijn naam een begrip in schaakland.

Pichegru is al 212 jaar dood. Maar zijn naam is springlevend. 'Wat nu, wat nu', zei Pichegru, zeggen schakers vaak als ze even niet weten wat ze moeten doen en nadenken over een zet. Of ze verbasteren de naam tot Pietje Cru. Nederlandse schakers doen dit zó vaak, dat de Nederlandse editie van Schaken voor Dummies de naam Pichegru zelfs heeft opgenomen in de schaakwoordenlijst achterin het boek. Maar wie was nu eigenlijk die Pichegru?

Met schaken heeft Pichegru niets te maken. En toch hoort hij er helemaal bij.

Pichegru was een Franse generaal in de tijd van Napoleon. Eind 1794 viel zijn leger de Republiek der Verenigde Nederlanden binnen. De veldtocht was eerst nog niet zo’n succes. Pichegru en zijn troepen kwamen niet verder dan de grote rivieren. “Wat nu?” zou Pichegru vertwijfeld hebben uitgeroepen.

De strenge winter bracht een oplossing: de rivieren bevroren. Het Franse leger trok te voet over de rivieren en veroverde vrij gemakkelijk de rest van Nederland, waar de Fransen tot 1813 de baas bleven.

De uitspraak 'Wat nu', zei  Pietje Cru verwijst dus naar deze historische gebeurtenis. Het zijn trouwens niet alleen schakers die de herinnering aan Pichegru leven houdend. Ook niet-schakers - vooral wat oudere mensen en met name in protestantse kringen - gebruiken het rijmpje nog graag. Soms hoor je ook een langere variant: ‘Wat nu, wat nu?' zei Pichegru en hij hing met zijn beentjes in de kippenjus.

Met schaken heeft Pichegru feitelijk dus niets te maken. (Welke schaker hangt er nou met zijn beentjes in de kippenjus?) En toch hoort hij er helemaal bij.

Bronnen:

• James Eade, Schaken voor Dummies
• Onze Taal: 'Wat nu? zei Pichegru' 
• Illustratie: wikimedia, publiek domein