Online leren schaken net zo efficiënt als met bord en stukken

Wat is beter voor jonge kinderen: leren schaken met echte stukken en een fysiek bord, of online leren schaken op een tablet? De Australische ontwikkelingspsycholoog en neurowetenschapper Jordy Kaufman, verbonden aan Swinburne University of Technology in Melbourne, deed onderzoek en kwam tot een opmerkelijke conclusie.

Een paar jaar geleden zag Kaufman zijn zoontje, een jonge kleuter, in de weer met een iPad. Het viel hem op hoe natuurlijk en vanzelfsprekend het jongetje met het apparaat omging. Tegelijkertijd kende hij de waarschuwingen. Laat je kind niet te veel met een beeldscherm spelen. Educatieve spelletjes zijn weliswaar leuk, maar kinderen leren er niet echt van. Kaufman besloot dit laatste te onderzoeken. Hij is niet voor niets oprichter en hoofd van een onderzoeksinstituut dat onderzoek doet naar de cognitieve, sociale en breinontwikkeling bij jonge kinderen.

“Waarom maken we bij beeldschermgebruik zo’n strikt onderscheid tussen ‘leuk’ en ‘leerzaam’? Dat doen we toch ook niet bij spelen in de fysieke wereld? Sterker nog, daarvan weten we dat leuk en leerzaam juist samengaan”, stelt Kaufman. “En hoe zouden we dan moeten we dan kijken naar digitale versies van bestaande spellen, zoals schaken?”

Schaken is goed voor de ontwikkeling van het werkgeheugen en executieve functies

Voor schaken en andere denksporten heb je een goed werkgeheugen nodig en goede executieve functies. Het werkgeheugen regelt de informatiestromen in je geheugen. Het bepaalt wat nu relevant is, wat later en wat meteen overboord kan. Het zorgt er ook voor dat informatie uit het langetermijngeheugen op het juiste moment beschikbaar is. Executieve functies zijn de functies in je brein die het mogelijk maken dat je rationele beslissingen neemt, impulsen beheerst en kunt focussen op wat belangrijk is. Belangrijke vaardigheden om aan te leren!

Kunnen kinderen deze vaardigheden alleen leren door de fysieke versie van het spel te spelen of leren ze die ook door het te spelen op een tablet? En belangrijker: kunnen kinderen die deze vaardigheden tweedimensionaal leren (op een beeldscherm) het geleerde ook toepassen en overdragen als ze hetzelfde spel in het ‘echt’ spelen? Of lukt dat niet, en moeten jonge kinderen het spel - bijvoorbeelde de schaakstukken - echt voelen om het te kunnen leren? Dat zijn de vragen waarop Kaufman met zijn onderzoek het antwoord wilde vinden.

De Torens van Hanoi

Voor zijn onderzoek gebruikten Kaufman en zijn team geen schaakspel, maar lieten ze kinderen het beroemde spel de Torens van Hanoi spelen. Dit spel wordt vaak gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek naar cognitieve vaardigheden en executieve functies. Het is een puzzel met drie stokjes. Op één stokje zitten schijven van verschillende grootte, variërend van drie tot 64 schijven. Deze moeten één voor één worden overgebracht naar een ander stokje, maar er mag nooit een grotere schijf op een kleinere rusten.  Dat ziet er – met vier schrijven - zo uit:

Vijftig kinderen in de leeftijd van 4 tot 6 jaar deden mee aan het onderzoek. Ze mochten één keer proberen om de schijven van het ene op het andere stokje te krijgen. Daarna werden ze verdeeld in twee groepen. De ene groep bleef oefenen met een fysieke uitvoering van het spel, de andere kinderen oefenden het spel op een iPad. Daarna moesten ze het spel nog een keer in de fysieke versie spelen. Wat bleek: beide groepen hadden evenveel geleerd van het oefenen. Daarna werd er ook nog een test gedaan waarin één groep kinderen pas na het oefenen op een touchscreen-apparaat voor het eerst de echte schijven in handen kreeg. Deze kinderen bleken het aan het eind net zo goed te kunnen als de kinderen die al eerder met echte schijven hadden gespeeld.

Kinderen leren net zo veel van ‘vervangende activiteiten’ op een iPad als van het echte werk

Op een tablet leren, in het echt toepassen

“Ons onderzoek geeft dus aan dat dit soort ‘vervangende activiteiten’ net zo goed zijn als het echte werk”, zegt Kaufman. “Jonge kinderen kunnen probleemoplossende vaardigheden leren met een tablet én ze kunnen die toepassen als ze de fysieke versie spelen, zelfs als ze dat nog nooit eerder gedaan hebben.” Dat is opvallend, omdat bekend is dat het voor jonge kinderen vaak moeilijk is om bekende problemen op te lossen in een andere context. Maar daar hadden de kinderen in dit onderzoek geen enkele moeite mee.

In het onderzoek werd niet geschaakt. Toch stelt Kaufman dat dit ook het geval is bij schaken, dammen en vergelijkbare spelen. “Hoewel we voor  het onderzoek de Torens van Hanoi hebben gebruikt, gaan we ervan uit dat we de resultaten kunnen generaliseren naar andere spelen waarin planning en executieve functies een grote rol spelen, zoals schaken.” Met andere woorden: kinderen leren net zo goed schaken van oefenen op een iPad als van oefenen met een echt bord en echte stukken.

Kinderen leren het meest van op een actieve manier problemen of puzzels oplossen

Volgens Kaufman hebben beeldschermspelletjes een slechte naam doordat uit allerlei wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat educatieve televisie niet zo’n bijster hoog leereffect heeft. Dat is idee is volgens hem ten onrechte overgedragen op computerspelletjes en apps. Het probleem zit hem echter niet in het leren via een beeldscherm, maar in de passieve manier waarop televisie werkt. Van passief naar een beeldscherm kijken leer je niet zo veel. Het leerrendement is het hoogst als kinderen

1. een probleem moeten oplossen, en
2. hier (inter)actief mee bezig moeten gaan.

En dat is precies wat er gebeurt  bij de moderne beeldschermtoepassingen, zegt Kaufman.

De manier waarop kinderen leren schaken met Chessity is hier een goed voorbeeld van. Ook hier worden ze uitgedaagd om actief bezig te zijn om (schaak)puzzels op te lossen. De game-elementen garanderen dat gebruikers op geen enkel moment kunnen overgaan op passief leren, maar voortdurend geprikkeld worden. Een uitstekende leeromgeving dus. Blijft over de vraag wat beter is: Chessity spelen op een tablet of op een computer met een muis?

Het Australische onderzoek beperkte zich tot tablets. Ander onderzoek wijst erop dat de tablet misschien nog net een iets hoger leerrendement geeft dan een computer met muisbediening, hoewel die ook een actieve inbreng vergt. De bewegingen die nodig zijn om een touchscreen te bedienen, zijn natuurlijker dan de manier waarop je de muis en het toetsenbord bedient. Door die natuurlijke beweging leren kinderen waarschijnlijk sneller en kunnen ze het geleerde makkelijker toepassen in de echte wereld.

De onderzoeksresultaten van Kaufman c.s. zijn gepubliceerd in 'Young children's transfer of learning from a touchscreen device', Computers in Human Behavior 56 (2016), 56-64.