Schaken in tekenfilms

Schaken is overal om ons heen. Je hoeft maar een tijdschrift open te slaan of de televisie aan te zetten en je krijgt regelmatig een schaakbord te zien. Trouwe bloglezers kunnen zich wellicht een aantal commercials herinneren die getoond werden in de blog Wereldberoemd door schaken.

Of wat te denken van de, met een Oscar bekroonde, korte animatiefilm Geri’s Game (1997)? Hierin speelt Geri - een oude man -  tegen zichzelf in een park. Zie ook Schaken op bijzondere plekken.

In deze blog wil ik het hebben over schaken in tekenfilms. Een van de vele tekenfilms die in mijn jeugd vrij populair was, was Alfred Jodocus Kwak. De tekenfilm was eind jaren ’80/begin jaren ’90 op tv te zien, maar er is een kans dat jij deze eend ook kent! Een kort onderzoek leert namelijk dat Alfred sinds 2009 weer enige jaren terug op de buis was. Ook op Netflix konden zijn belevenissen tot voor kort nog gevolgd worden. Geen idee waar ik het over heb? Geen probleem, we hebben altijd YouTube nog. In onderstaande aflevering ‘Het Schaakspel’ spelen Alfred en zijn adoptievader Henk de Mol een partij schaak (begin t/m 2.33, 7.38 t/m 8.34 en vanaf 9.46). Alfred belandt in ‘dromenland’ en beleeft hierin een avontuur met de schaakkoningin:

Het vervolg van de vorige aflevering is ‘De Witte Koningin’. Vanaf 7.37 wordt het schaakbord er weer bij gepakt:

Als je goed hebt opgelet, heb je gezien dat er af en toe rare dingen gebeuren op het schaakbord. En daarbij doel ik niet eens op een koningin die plotseling tot leven komt! Bijvoorbeeld vanaf 08.00 beginnen Alfred en Henk de Mol met hun partij. Zij doen vele zetten, maar acht seconden later staan de stukken van Alfred nog in de beginstelling! Er is een hoop meer op te merken, maar ik wil nog één ding noemen. Kijk eens terug naar het fragment op 7.58 of naar onderstaand diagram.

De aflevering draait om de witte koningin en uitgerekend zij wordt op de verkeerde plaats van het bord gezet! De dame moet altijd op haar eigen kleur staan. De witte dame op een wit veld, de zwarte dame op een zwart veld. Voor de goede orde, het moet dus zoals in onderstaande stelling:

Heb jij nog moeite met de beginstelling? Geeft niets! Kijk dan even terug naar de les op het pionnenniveau over de beginstelling. 

Donald Duck

Alfred Jodocus Kwak is niet de enige (tekenfilm)eend die kan schaken. De meest bekende eend van de wereld is natuurlijk Donald Duck. En ja, ook hij kan schaken! In het weekblad (in Nederland, maar ook in het buitenland) zijn verschillende verhalen verschenen waarin schaken een hoofdrol speelt. Wist je trouwens dat wereldkampioen Magnus Carlsen een groot fan is van Donald Duck? Als je de blogs regelmatig leest, waarschijnlijk wel! Zie de blog Wat je van Magnus leren kan om je geheugen nog eens op te frissen.

Ook in tekenfilms is Donald Duck te bewonderen. Sterker nog, de tekenfilms waren er eerder dan de stripverhalen. In het volgende filmpje maakt Donald kennis met het schaakspel. Of Donald hier erg gelukkig van wordt?

Daffy Duck

Een andere bekende eend is Daffy Duck, personage uit de Looney Tunes. Hij heeft wel wat weg van Donald Duck. Beide eenden zijn in ieder geval bijzonder opvliegend!

Waar Donald Duck vaak overhoop ligt met Guus Geluk of Buurman Bolderbast, daar heeft Daffy Duck in Bugs Bunny iemand met wie hij nogal wat te stellen heeft.

In het volgende filmpje daagt Daffy Bugs Bunny uit voor een schaakpartij (en later ook voor andere sportwedstrijden). Als dat maar goed gaat voor Daffy!

Nee hoor, Daffy wordt mat gezet. Dat had je misschien wel verwacht, maar wat te denken van het partijverloop? Er vinden een hoop verrassingen plaats op het schaakbord. Zie jij wat ik bedoel? Als je een idee hebt, geef dan een reactie onderaan deze blog. Om je alvast op één bijzonderheid te wijzen: hoeveel velden heeft een schaakbord?

Schaakblunders in (teken)films

Tja, er gaat nog al wat mis met de manier waarop schaken in beeld wordt gebracht in (teken)films. Buitenstaanders hebben dat niet in de gaten, maar wij schakers zien dat direct. Hoeveel moeite kost het om hier iets beter naar te kijken? Gelukkig wordt hier tegenwoordig meer aandacht aan besteed. De wijze waarop schaken getoond wordt, is namelijk een stuk beter geworden. Een voorbeeld. In de grote-mensen-film ‘Life of a King’ (2013) draait alles om schaken. In zo’n geval is het natuurlijk belangrijk om geen (basis)fouten te maken. Als iemand het over een loper heeft, maar een toren in zijn hand houdt, dan komt dat best knullig over. Om deze blunders te voorkomen, zijn schaakexperts van de Amerikaanse schaakwebsite chess.com ingeschakeld. Met succes, want foutjes komen niet in deze film voor!

The Simpsons

Niet alleen grote-mensen-films worden beter, ook tekenfilms gaan erop vooruit. Of moet ik zeggen tekenfilms voor volwassenen? Vorige maand verscheen in Amerika een aflevering van The Simpsons, ‘The cad and the hat’. Hierin pakt Homer Simpson het schaken na lange tijd weer op. Homer bleek in zijn jeugd veel talent te hebben voor het spel. Echter, de schaakpartijen met zijn vader riepen toen allerlei ingewikkelde gevoelens bij Homer op. Reden om te stoppen met schaken. Gelukkig komt Homer jaren later terug op deze beslissing. Dat gaat natuurlijk niet zonder slag of stoot. Het zelfvertrouwen moet omhoog, maar ook aan de schaakvaardigheden moet gewerkt worden. Wie kan Homer hierbij helpen? Natuurlijk, niemand anders dan wereldkampioen Magnus Carlsen (daar hebben we hem weer!). Met zo’n trainer gaat Homer natuurlijk steeds beter schaken. Zo goed zelfs, dat Magnus Carlsen vindt dat het tijd wordt voor een re-match met zijn vader. Hoe zal dat aflopen?

Op deze vraag heb ik helaas geen antwoord. De aflevering is alleen in Amerika terug te kijken, dus ik kan jammer genoeg geen beelden laten zien. Of je moet op dit moment in Amerika verblijven, dan kun je met behulp van de volgende link alsnog zien hoe het Homer vergaat achter het schaakbord. 

Gelukkig voor de niet-Amerikanen zijn er ook enkele foto’s van de aflevering beschikbaar. Leuk om een indruk te krijgen, maar dat is niet het enige. Uit enkele foto’s is namelijk op te maken dat er sowieso één schaakexpert (misschien wel Carlsen) zich heeft bemoeid met de inhoud van de aflevering. Kijk eens naar de volgende foto, waar Homer tegen zijn vrouw Marge schaakt.

Beginnende schakers zullen niets bijzonders zien, maar gevorderde schakers zullen misschien wel iets opmerken. Als je heel veel gaat oefenen en steeds beter wordt, dan ga je op een gegeven moment bepaalde stellingen herkennen. Dat kunnen bepaalde trucjes zijn, maar soms ook partijen die door iemand anders gespeeld zijn. En wat wil het geval? De partij die Homer en Marge tegen elkaar spelen is 107 jaar geleden ook gespeeld door twee heel sterke schakers die geboren zijn in de 19^e eeuw. Richard Réti en Savielly Tartakower kregen in het jaar 1910 dezelfde stelling op het bord:

Richard Reti - Savielly Tartakower

Wit heeft net met zijn dame schaak gezet. Dat lijkt heel dom, maar is eigenlijk heel slim. De koning moet de dame slaan en komt daardoor in de lijn van de toren te staan:

Door de loper weg te halen, kan wit weer schaak zetten. Leuk hoor, maar is dat een dame waard? Jazeker, want wit heeft al gezien dat hij de loper naar een heel handig veld kan spelen:

Zwart staat nu dubbelschaak. Dit betekent dat zwart hoe dan ook een zet met de koning moet doen. De loper slaan mag bijvoorbeeld niet, omdat zwart dan nog steeds schaak staat. De toren valt namelijk ook de koning aan! Soms kan dubbelschaak ook mat tot gevolg hebben (zie hiervoor de les op het paardenniveau mat door dubbelschaak), maar zover is het gelukkig (nog) niet voor zwart. Zwart heeft twee mogelijkheden. Mogelijkheid 1 is om met de koning een stapje naar rechts te gaan. In dat geval, zet wit zijn toren naast de zwarte koning:

Mat van dichtbij! De loper dekt de toren.

Zwart zou ook dubbelschaak kunnen opheffen door met de koning schuin naar voren te gaan. Dat gebeurde in de partij. Weer zet wit een stuk dicht op de koning, ditmaal de loper:

Mat!

Homer en Réti gaven de dame dus niet cadeau, maar offerden de dame. Met een offer wordt bedoeld dat je eerst punten inlevert, maar dat je er later meer voor terugkrijgt (in dit geval dus mat).

De aflevering bevat overigens nog veel meer subtiele verwijzingen naar - voor gevorderde schakers - bekende schaakgebeurtenissen, maar ik houd het hierbij. De boodschap is inmiddels duidelijk. Er wordt niet alleen (meer) aandacht aan schaken besteed, maar de manier waarop schaken in (teken)films voorkomt, wordt ook steeds beter. Een goede ontwikkeling!