Je goed kunnen concentreren en de aandacht vasthouden zijn belangrijk. Het zorgt dat je dingen af krijgt en informatie tot je neemt. Maar gefocust blijven is moeilijk, zelfs voor volwassenen.

Zeg ’ns eerlijk: hoe vaak heb jij vandaag al door je Instagram gescrold, het nieuws gecheckt en ‘eerst nog even’ een kop koffie gehaald? Terwijl je eigenlijk geconcentreerd met je werk bezig moest zijn en dat rapport vandaag af moet… Gemiddeld dwaalt onze geest 46,9% van de dag af naar andere zaken.

Concentreren is moeilijker voor jonge kinderen

Voor kinderen is concentratie nog lastiger, want het is een cognitief proces dat zich in de loop van de tijd ontwikkelt. Concentreren is iets wat je moet leren en trainen.

Gericht ergens de aandacht bij houden vraagt veel van het kinderbrein, dat nog lang niet volledig ontwikkeld is. Verschillende hersengebieden moeten samenwerken en dat vergt de aanwezigheid van sterke verbindingen in de hersenen.

Leeftijd speelt een rol: kleuters zijn nog razendsnel afgeleid en pas op 6-jarige leeftijd hebben kinderen gemiddeld genomen een aandachtsboog van een minuut of tien als het gaat om taken en opdrachten. Rond een jaar of 14 lukt het om een half uur echt gefocust aan het werk te zijn (meisjes kunnen dit vaak wat beter dan jongens).

Geconcentreerd spelen kunnen kinderen veel langer volhouden: bij een vijfjarige geldt al een tijd van 90 minuten! Een kind dat thuis volledig en langdurig kan opgaan in haar Playmobil of zijn tekening, kan op school toch snel afgeleid zijn als het  rekenwerkboek voor zich ligt.

Dat verschil heeft te maken met motivatie. Als het gaat om concentratie, is er een onderscheid in ‘vrijwillige concentratie’ en ‘gedwongen concentratie.’ Als je iets doet wat je leuk vindt en waar je zelf voor kiest (vrijwillige concentratie - spel), komt de concentratie vanzelf en kun je je dieper en langer focussen. Moet je je verplicht op een bepaalde taak richten (gedwongen concentratie - taak), dan is dit een stuk moeilijker.

Wat je thuis kunt doen om je kind te helpen

Gelukkig zijn er dingen die kunt doen om te helpen als je kind zich uit zichzelf nog niet goed genoeg kan concentreren. Begin met het uitsluiten van veelvoorkomende oorzaken van concentratieproblemen:

1. Zorg dat je kind voldoende slaapt en een regelmatig slaapritme heeft;
2. Suikerrijke en bewerkte voeding zijn niet bevorderlijk voor de concentratie. Zorg voor gezonde voeding, ook in de broodtrommel;
3. Stel grenzen aan het beeldschermgebruik van je kind en stimuleer binnen die schermtijd ‘nuttige’ schermgebruik dat je kind uitdaagt en positief prikkelt;
4. Zorg dat je kind voldoende lichaamsbeweging krijgt. Kinderen die veel sporten kunnen zich beter concentreren;
5. Realiseer je dat zaken als een echtscheiding, verhuizing of sterfgeval, maar ook een verliefdheid of bijna-jarig-zijn het (tijdelijk) moeilijker kunnen maken voor je kind zich te concentreren.

Uit onderzoek weten we dat problemen in de aandacht en concentratie vaak te maken hebben met problemen met het werkgeheugen. Het werkgeheugen is de plek waar informatie tijdelijk wordt opgeslagen in de hersenen. Door het werkgeheugen te trainen, wordt het groter.

Een van de leukste manieren om de concentratie te trainen is spelletjes doen. Bij heel veel spellen speelt het vermogen om de aandacht erbij te houden een rol. Denk maar aan Memory, Dokter Bibber, of een simpel kaartspelletje als Ezelen. Ook puzzelen is goed voor de concentratie.

Schaken om beter te leren concentreren

Hét spel dat bewezen effectief is om beter te leren concentreren, is schaken. Tijdens het spel móet je je wel goed concentreren. Want als je niet goed oplet, zul je geen goede zetten doen, hoe slim je misschien ook bent. Spelenderwijs traint dit het brein om op te letten terwijl je met een taak bezig bent, en om je niet te laten afleiden. Vrijwillige concentratie en gedwongen concentratie gaan bij schaken hand in hand.

'Even mijn schaakhoofd opzetten', zegt Johan als hij zich op school moet concentreren

"Ik begin bij Johan nu echt te merken dat hij zich al een stuk beter kan concentreren dan toen we begonnen met schaken", vertelt Bram, de vader van Johan (8). "In het begin kon hij nog geen minuut stilzitten als we een potje speelden, maar dat lukt steeds beter." Sterker nog, Bram moet zelf zijn hoofd er ook beter bij gaan houden: "Johan oefent veel op Chessity en wordt steeds beter. Als ik niet oplet, slaat hij zo al mijn stukken", lacht Bram.

Schaken maakt zo direct zichtbaar wat wel of niet concentreren voor gevolgen heeft: het levert je iets op of je raakt iets kwijt. "Dat is heel leerzaam voor Johan", vindt zijn vader. "Hij benoemt het zelf ook. 'Even mijn schaakhoofd opzetten', zegt hij nu als hij zich op school moet concentreren."

Beter concentreren én langer concentreren

Schaken blijkt het concentratievermogen op twee manieren te helpen, zo ontdekten wetenschappers uit Libanon. Ze gingen met een groep 11- tot 14-jarigen met ADHD vier maanden lang twee keer per week een half uur tot drie kwartier bezig met leren schaken. Na die vier maanden bleken de kinderen niet alleen béter te focussen, maar ze konden zich door het schaken ook een veel langere tijd achter elkaar concentreren. Een ander onderzoek in Spanje liet eveneens zien dat kinderen met ADHD na een aantal maanden schaken beduidend minder aandachtsproblemen hadden.

In de hersenen gebeurt tijdens schaken van alles waardoor het brein beter kan focussen. Als je schaakt worden de zenuwcellen in het brein actiever. Ze ‘praten’ allemaal met elkaar. Die netwerken in het brein hebben weer te maken met het werkgeheugen, aandacht en het probleemoplossend vermogen.

Hersengebieden activeren en uitschakelen

In een uitzending van EenVandaag liet neuropsycholoog Eric Scherder zien wat er in het brein gebeurt als schakers zich concentreren. “Een aantal hersengebieden wordt extra geactiveerd: de gebieden die belangrijk zijn voor het werkgeheugen en voor ruimtelijke informatieverwerking. Maar wat nou zo spannend is bij schaken, is dat een aantal studies aangeven dat er ook hersengebieden zijn die juist minder actief zijn.” Schakers blijken dus bepaalde hersengebieden te kunnen uitschakelen zodat er heel veel energie overblijft voor die andere gebieden – een soort hyperfocus.

Wat neuroweterschappers als Scherder aantonen met de bekende plaatjes van het brein, ervaren kinderen zelf onbewust ook. Vaak geven kinderen aan dat ze rustig worden van schaken. Je zit even helemaal in je eigen hoofd, zonder prikkels van buitenaf.

Het Jeugdjournaal nam een kijkje op een school in Denemarken waar de leerlingen schaakles hebben gehad en elke dag een potje schaken. Dat leert hen beter op te letten en te leren. Door het schaken komen de leerlingen in een concentratie die ze daarna gebruiken bij het leren.

Concentratievermogen is een belangrijke pijler onder school- en werksucces. Een kind dat zich kan goed concentreren, kan op school luisteren, zijn werk afkrijgen, deelnemen aan groepsactiviteiten, spelen met andere kinderen en bepaalde activiteiten op eigen houtje en met anderen doen.

Je kunt concentratievermogen niet afdwingen, maar als ouder kun je er wel voor zorgen dat je kind tijd en ruimte krijgt om zijn aandachtsboog te verlengen. Daarmee help je je kind om een belangrijke vaardigheid te ontwikkelen waar hij of zij de rest van zijn leven profijt van heeft.